تفکر استراتژیک بستر آینده‌پژوهی

مقدمه 
سازمان‌‌ها برای غلبه بر تحولات و کسب مزیت رقابتی از طریق پارادایم برنامه‌‌ریزی مالی محیط داخلی و خارج سازمان را مدیریت می‌‌کردند که پس از مدتی در دهه 1960 برنامه‌‌ریزی مبتنی بر پیش‌‌بینی را مورد استفاده قرار دادند، سپس در دهه 1970 برنامه‌‌ریزی بر مبنای محیط بیرون شکل گرفت. در دهه 1980 مدیریت استراتژیک و به دنبال آن پارادایم سازمان‌‌های استراتژی محور شکل گرفت ولی به دلیل کامل و اثربخش نبودن برنامه‌‌ریزی و مدیریت استراتژیک در مدیریت تحولات محیطی پارادایم تفکر استراتژیک شکل گرفت، امروزه تفکر استراتژیک زیربنای سازمان‌‌های قابلیت محور محسوب می‌‌گردد و نیاز است که مدیران و کارکنان متناسب با نقش خود از تفکر استراتژیک در کسب مزیت رقابتی استفاده نمایند تفکر استراتژیک رویکرد خلاقانه ـ سیستمی، نقادانه، تحلیلی، کل‌‌نگر و رو به جلو برای مدیریت سازمان‌‌ها ارائه می‌‌دهد و این امر موجب پایداری سازمانی می‌‌گردد از طرف دیگر با توجه به رویکرد جدید آینده‌‌پژوهی و آینده‌‌سازی لزوم فراگیری و به کارگیری تفکر استراتژیک چندین برابر شده است و این بخاطر آن است که تفکر استراتژیک بستر و زمینه آینده پژوهی را فراهم نموده و به راحتی می‌‌توان از مواهب آینده و خلق آن بهره برد بر این اساس کتاب حاضر با هدف فراهم شدن زمینه برای مدیران، کارشناسان، دانشجویان جهت پرداختن به تفکر استراتژیک تهیه شده است.
کتاب حاضر حاوی هشت فصل به شرح زیر است.
فصل اول: مبانی ذهنی و روان‌‌شناختی تفکر استراتژیک
فصل دوم: استراتژی و ابعاد تفکر استراتژیک
فصل سوم: الگوهای تفکر استراتژیک
فصل چهارم: شاخص‌‌های تفکر استراتژیک در سطح فردی، گروهی و سازمانی
فصل پنجم: مهارت‌‌های پایه، ترکیبی و عالی در تفکر استراتژیک
فصل ششم: رویکرد نه مرحله‌‌ای در ایجاد و تقویت تفکر استراتژیک
فصل هفتم: تحول ذهنی زیربنای تفکر استراتژیک رهبری سازمانی
فصل هشتم: نقش مدیریت پارادوکسی در نهادینه‌‌سازی تفکر استراتژیک
امید است مطالب کتاب مورد استفاده اندیشمندان و صاحب‌‌نظران قرار گیرد. در همین جا نویسنده از اندیشمندان و فرهیختگان درخواست می‌‌نماید جهت غنی شدن مطالب در چاپ‌‌های بعدی نویسنده را یاری نمایند.
در پایان از کلیه عزیزانی که در پدید آمدن کتاب کمک و یاری نمودند تشکر و قدردانی می‌‌شود، از آقای امید قربانی که در تهیه فصل هفتم و سرکار خانم گوینده که در تهیه فصل هشتم بنده را یاری دادند و از آقای مهندس بهزاد حقی که در تأمین منابع و تهیه برخی از فصل‌‌های کتاب کمک نمودند تشکر و قدردانی می‌‌شود. از جناب آقای مهندس محمد ترابیان مدیر محترم انتشارات ارکان دانش که زحمت چاپ کتاب را متقبل شدند و‌ سرکار خانم نسرین مختاری که در مراحل نهایی بازخوانی کتاب تا مرحله چاپ نظارت داشتند و همچنین از همکاران دیگر در بخش تایپ و صفحه‌‌آرایی و از سرکار خانم نفیسه اورک شیرانی که طراحی جلد را به عهده داشتند، صمیمانه قدردانی می‌‌شود.
با تشکر
دکتر ایرج سلطانی
خردادماه 1393

فصل اول: مبانی ذهنی و روان‌‌شناختی تفکر استراتژیک
مقدمه
تفکر (اندیشه)
استدلال
رشد و محدودیت‌‌های اندیشه
تفکر واگرا و همگرا
تفاوت‌‌های عمده تفکر همگرا و واگرا
دسته‌‌بندی دیدگاه‌‌ها درباره تفکر
شناخت
موضوعات مهم در روان‌شناسی شناخت
فراشناخت
انواع شناخت
مدل‌‌های ذهنی
مدل‌‌های ذهنی مشترک
مدل‌‌های ذهنی تکلیف مشترک
مدل‌‌های ذهنی کارکرد گروهی مشترک
مراحل تشکیل گروه
 
فصل دوم: استراتژی و ابعاد تفکر استراتژیک
مقدمه
مفهوم استراتژی
پارادایم‌‌ها
انتقال پارادایم
پارادایم‌‌ها و انواع کلی استراتژی
پارادایم‌‌های شکل‌‌گیری استراتژی
تحولات محیطی
توسعه استراتژی
برنامه‌‌ریزی استراتژیک
مکاتب مدیریت استراتژیک
ظهور تفکر استراتژیک
مفهوم و تعاریف تفکر استراتژیک
رابطه تفکر استراتژیک و برنامه‌‌ریزی استراتژیک
دسته‌‌بندی هراکلیوس دربارة ارتباط تفکر استراتژیک و برنامه‌‌ریزی استراتژیک
دسته‌‌بندی آلن گلدمن درباره ارتباط تفکر استراتژیک و برنامه‌‌ریزی استراتژیک (2005)
مقایسه دیدگاه‌‌ها در دو دسته‌‌بندی
تفکر راهبردی و تفکر عملیاتی
اجزاء تفکر استراتژیک (راهبردی)
کل‌‌نگرانه فکر کردن
تحلیلی و خلاقانه فکر کردن
بلندمدت فکر کردن راجع به آینده
ایفاگران نقش در تفکر راهبردی
تفاوت بین بخش خصوصی و دولتی
 
فصل سوم: الگوهای تفکر استراتژیک و شاخص‌‌های مشترک 
مقدمه
الگوهای تفکر استراتژیک ارایه شده توسط پژوهشگران خارجی
1ـ الگوی تفکر استراتژیک از نظر کن ایچی اومی (1982)
2ـ الگوی اقدامات ذهنی رالف استیسی (1993)
3ـ هشت ویژگی تفکر استراتژیک هند فورد (1995)
4ـ الگوی فرآیند برنامه‌‌ریزی استراتژیک موریسی (1996)
5 ـ الگوی تفکر استراتژیک کیم برلی پله گرینو (1996)
6 ـ الگوی تفکر پیوندی مکینلی و کیلروی (1997)
7ـ الگوی ویژگی‌‌های تفکر استراتژیک مینتزبرگ (1995)
8 ـ الگوی عناصر تفکر استراتژیک ـ جین لیدکا (1998)
9ـ الگوی تفکر استراتژیک بون (2001)
10- الگوی نوع‌‌آوری استراتژیک، گری هامل (2001)
11- الگوی گزینه‌‌های آینده، پیتر ویلیامسون (2001)
12- الگوی تفکر استراتژیک دانشکده صنعتی نیروهای مسلح آمریکا (2001)
13ـ الگوی هفت اصل تفکر استراتژیک، هانس باند هولد / ماتس لیندگرین (2002)
14ـ الگوی عوامل حیاتی کافمن (2003)
15ـ الگوی تفکر استراتژیک گلدمن (2005)
16ـ الگوی تفکر استراتژیک با دیدگاه چندسطحی بُن (2005)
17ـ الگوی سه مرحله‌‌ای تفکر استراتژیک سیمون ووتون و تری هورن (2009)
18ـ (9) گام در تفکر استراتژیک سیمون ووتون و تری هورن (2009)
19ـ الگوی عناصر تفکر استراتژیک مالان (2010)
الگوهای تفکر استراتژیک ارائه‌‌شده توسط پژوهشگران ایرانی
20ـ الگوی ابعاد و مؤلفه‌‌های تفکر استراتژیک و فرایند شکل‌‌گیری تفکر استراتژیک
21ـ الگوی پنج فرمان تفکر استراتژیک و چرخه شکل‌‌گیری تفکر استراتژیک
22- الگوی عناصر تفکر استراتژیک در سازمان‌‌های ایرانی (مشبکی، خزایی، 1387)
23ـ مدل سازمانی برای تفکر راهبردی (مطالعه تجربی)، (رحمان سرشت، کفچه، 1387)
24ـ الگوی ده فرمان تفکر استراتژیک (لشکر بلوکی، 1390)
25ـ الگوی ویژگی‌‌های تفکر استراتژیک  ناظمی، جعفریانی (1389)
26ـ جمع‌‌بندی نظریات و الگوهای تفکر استراتژیک و انتخاب شاخص‌‌های کلیدی
شاخص‌‌های تفکر استراتژیک در سطح فردی بر مبنای نسبت تکرار در الگوها و نظریات
شاخص‌‌های تفکر استراتژیک در سطح گروه و منابع تأییدکننده
شاخص‌‌های تفکر استراتژیک در سطح سازمان و منابع تأییدکننده
 
فصل چهارم: شاخص‌‌های تفکر استراتژیک در سطح فردی، گروهی و سازمانی
مقدمه
شاخص‌‌های تفکر استراتژیک برای موفقیت فردی، گروهی و سازمانی
مراحل 1و2ـ تهیه بانک شاخص‌‌های تفکر استراتژیک
مرحله 3ـ تعیین میزان تأثیر شاخص‌‌های تفکر استراتژیک بر موفقیت فردی
مرحله 4ـ تعیین میزان تأثیر شاخص‌‌های تفکر استراتژیک بر موفقیت سازمانی
مرحله 5 ـ مقایسه و اولویت‌‌بندی شاخص‌‌های تفکر استراتژیک مؤثر در موفقیت فردی و...
مرحله 6 ـ تعیین شاخص‌‌های مشترک با تأثیر برابر در موفقیت فردی و سازمانی
مرحله 7ـ تعیین شاخص‌‌های سطوح فردی، گروهی و سازمانی در سه بخش و...
مرحله 8 ـ ارائه الگوی شاخص‌‌های تفکر استراتژیک با رویکرد چند سطحی
 
فصل پنجم: مهارت‌‌های پایه، ترکیبی و عالی در تفکر استراتژیک
مقدمه
رهبری راهبردی (استراتژیک)
رهبری راهبردی و سبک محاوره‌‌ای
رهبری راهبردی ـ مهارت‌‌های فکری مورد نیاز
پنج مهارت ترکیبی در تفکر استراتژی
ترکیب 1ـ پیش‌‌بینی آینده
ترکیب 2ـ تفکر اخلاقی
ترکیب 3: تفکر انتقادی ـ به چه چیزی اعتقاد دارید؟
ترکیب 4ـ تفکر خلاق و نوآوری
ترکیب 5 ـ تفکر بازتابی یا انعکاسی
سه ابزار فکری پیشرفته عالی برای مدیران راهبردی
شانزده مرحله برای واضح فکر کردن راجع به موقعیت‌‌های آشفته پیچیده
تفکر و عمل استعاره‌‌ای
مورد کاوی
 
فصل ششم: رویکرد 9 مرحله‌‌ای در ایجاد و تقویت  تفکر استراتژیک 
مقدمه
گام‌‌های 9‌‌ گانه در تفکر استراتژیک
گام 1: ایجاد هوشمندی راهبردی (استراتژیک)
گام 2: ارزیابی قابلیت‌‌های راهبردی (استراتژیک
گام 3 : ایجاد دانش راهبردی (استراتژیک)
گام 4: پیش‌‌بینی‌‌های راهبردی
گام 5: ایجاد چشم‌‌انداز راهبردی (استراتژیک)
گام 6: ایجاد گزینه‌‌های راهبردی
گام 7: تصمیم‌‌گیری‌‌های راهبردی
گام 8: ایجاد و ابلاغ راهبرد هدایت شده توسط بازار
گام 9: برنامه‌‌ریزی و مدیریت پروژه‌‌ها به منظور اجرای تغییر
 
فصل هفتم: تحول ذهنی زیربنای تفکر استراتژیک رهبری سازمانی
مقدمه
مفهوم تحول ذهنی
الگوی عملیاتی تحول ذهنی مدیران و کارکنان
دستاوردهای تحوّل ذهنی از نظر روانشناسان شناختی مثبت‌‌گرا
مؤلفه‌‌های مؤثر در تحول ذهنی
رهبری و ماهیت آن
ویژگی‌‌های رهبری تحول‌‌آفرین
ویژگی‌‌های مدیران دارای تفکر استراتژیک
نقش تحول ذهنی در تفکر استراتژیک
مطالعه موردی در مورد تأثیر تحول ذهنی در تفکر استراتژیک
 
فصل هشتم: نقش مدیریت پارادوکس در نهادینه‌‌سازی تفکر استراتژیک
مقدمه
تفکر استراتژیک با رویکرد پارادوکسی
پارادوکس‌‌ها در سازمان
تفکر استراتژیک از منظر پارادوکس‌‌های سازمانی
نقش مدیریت پارادوکس در نهادینه‌‌سازی تفکر استراتژیک
روش‌‌های مدیریت پارادوکس
نحوه تأثیر مدیریت پارادوکس بر تفکر استراتژیک
نقش نوع و روش‌‌های مدیریت پارادوکس بر تفکر استراتژیک
نقش مدیریت پارادوکس‌‌های فعالیت‌‌های هسته‌‌ای سازمان بر تفکر استراتژیک
 
منابع و مآخذ
سایر آثار مؤلف