ژئوفیزیک مهندسی (چاپ اول 1394)

فصل اول: کلیات
1- 1- خواص فیزیکی
1-2- هدف در مطالعات ژئوفیزیکی
1-3- ماهیت داده‌های ژئوفیزیکی
الف) نوفه‌های سفید
ب) نوفه‌های حرارتی
ج) نوفه‌های زمین‌ شناسی
 
فصل دوم: گرانی سنجی
2-1- اصول نظری گرانی‌سنجی
2-2- پتانسیل گرانشی
2-3- گرانی نرمال
2-4- کره‌وار مرجع
2-5- تصحیح‌های گرانی
تصحیح عرض جغرافیایی
تصحیح هوای آزاد
تصحیح بوگه
تصحیح توپوگرافی
تصحیح جزر و مد
تصحیح ایزوستازی
تصحیح رانه
بی‌هنجاری بوگه کامل
تصحیح اتووش
2-6- جداسازی گرانی محلی از منطقه‌ای
2-7- تفسیر داده‌های گرانی
2-8- عملیات تفسیر
2-9- کاربردهای گرانی سنجی
2-10- دستگاه‌های اندازه‌گیری گرانی
2-11- کاربردهای ژئوفیزیک در مهندسی زیرسطحی
تعیین معادن قدیمی مدفون به روش گرانی‌سنجی
کاربرد روش‌های گرانی‌سنجی در تعیین حفرات مدفون
کاربرد روش گرانی‌سنجی در اکتشاف حفرات مدفون
اکتشاف تله‌های هیدروکربوری منطقه طبس به کمک داده‌های گرانی
تعیین عمق سنگ بستر با استفاده از روش گرانی‌سنجی در منطقه جنوب زاگرس
 
فصل سوم: ژئو الکتریک
3-1- روش ژئو الکتریک
3-2- روش خود پتانسیل (SP)
3-2-1- عملیات صحرایی SP 
محل‌های انباشت زباله
آشکارسازی محل‌های نشست در خاکریزها
پیش نشانگر زلزله
3-3- روش مقاومت ویژه
سنگ بستر
گسل‌ها و شکستگی‌ها
حفره‌های زیرسطحی
زمین‌لغزش‌ها
بررسى آلودگى خاک و آب زیرزمینى توسط روش‌هاى ژئوالکتریک
3-3-1- مقاومت ویژه الکتریکی مواد
3-3-2- اندازه‌گیری اختلاف پتانسیل در محیط‌های همگن
3-3-3- تک الکترود جریان در عمق
3-3-4- تک الکترود جریان در سطح
3-3-5- دو الکترود جریان در سطح
3-3-6-  اندازه‌گیری اختلاف پتانسیل در محیط‌های ناهمگن
3-3-7- مقاومت ویژه ظاهری
3-3-8- چگونگی تأثیرات زمین‌شناسی زیرسطحی بر مقاومت ویژه ظاهری
3-3-9- مزایا و محدودیت‌های روش‌های مقاومت ویژه
3-4- آرایه‌های الکترودی
3-5- برداشت‌های سونداژزنی
3-6- سونداژزنی با آرایه شلومبرژر و تفسیر آن
3-7- دستگاه‌های صحرایی
3-8- تفسیر داده‌های سونداژ مقاومت ویژه
3-9- کاربردهای روش مقاومت ویژه
کاربرد روش ژئو الکتریک در اکتشاف کانسار بوکسیت همدان
کانسار بوکسیت آب‌گرم
هدف از انجام مطالعات
برنامه‌ریزى برداشت‌هاى ژئو فیزیکی
مطالعه گسل قطر ـ کازرون با استفاده از روش مغناطیس-سنجى و ویژگی‌های زمین‌شناسی، ژئوتکنیکی و مطالعات لرزه‌نگاری و ژئوالکتریکی در ساختگاه سد نازلو ـ ارومیه
روش‌های ژئوالکتریک در شناسایی ساختارهای زیرسطحی تونل انتقال آب
بررسی‌های لرزه‌خیزی و ژئوالکتریک در مطالعات اولیه سدسازی
 
فصل چهارم: لرزه‌نگاری
4-1- اساس تئوری انتشار امواج لرزه‌ای
4-2- روش‌های لرزه‌ای اكتشافی
4-3- به دست آوردن اطلاعات لرزه‌ای
4-4- چشمه‌های لرزه‌ای
4-5- موج‌های لرزه‌ای
4-6- امواج و شعاع انتشارآنها
4-7- سرعت امواج لرزه‌ای در سنگ‌ها
4-8- انتشار امواج
4-9- انعکاس و انکسار موج در برخورد عمودی
4-10- انعکاس و انکسار موج در برخورد مایل
4-11- پراش (پراکندگی)
4-12- اتلاف انرژی لرزه‌ای
4-13- واگرایی کروی (انتشار هندسی)
4-14- افت درونی
4-15- پراکندگی
4-16- منابع تولید انرژی لرزه‌ای
4-17- آشکارسازی و ثبت امواج لرزه‌ای
4-18- طرز کار لرزه‌نگار
4-19- اجزای لرزه‌نگار
4-20- تفسیر داده‌های لرزه‌نگاری بازتابی
4-21- شبیه‌سازی لرزه‌ای
4-22- تحلیل لرزه‌ای
4-23- کاربردهای روش لرزه‌نگاری و مطالعات موردی
 
فصل پنجم: ژئومغناطیس
5-1- مقایسه روش گرانی‌سنجی و مغناطیس‌سنجی
5-2- تک قطبی‌های مغناطیسی
5-3- خودپذیری مغناطیسی
5-4- اصول مغناطیسی نمودن به روش القایی
5-5- خودپذیری سنگ‌ها و کانی‌ها
5-6- مغناطیدگی پایدار
5-7- میدان مغناطیسی زمین
5-8- تغییرات جهانی میدان مغناطیسی کره زمین
5-9- تغییرات روزانه میدان مغناطیسی کره زمین
5-10- طوفان‌های مغناطیسی
5-11- اندازه‌گیری میدان مغناطیسی زمین
5-12- روش‌های برداشت مشاهدات مغناطیسی
5-13- برداشت‌های مغناطیسی
5-14- راهبردهای مواجهه با تغییرات موقتی
5-15- تصحیحات تغییرات مکانی
5-16- تصحیحات مرتبط با تغییرات میدان اصلی
5-17- مقایسه مابین آنومالی‌های گرانشی و مغناطیسی
5-18- مطالعات موردی

فصل ششم: روش رادارنفوذ به زمین
مطالعات ژئوتکنیکی در گستره سد خوانسار به روش رادار نفوذی به زمین تقویت شده
 
فصل هفتم: ژئومکانیک نفت
7-1- مطالعات مربوط به پایداری چاه ها
7-2- مطالعات مربوط به موقعیت‌یابی و حفاری
7-3- مطالعات مربوط به رفتار مقاومتی ـ دمایی
7-4- مطالعات مربوط به نوع تکمیل چاه
7-5- مطالعات مربوط به تراکم‌پذیری و نشست مخزن
7-6- مطالعات مربوط به کنترل تولید جامد یا ماسه
7-7- مطالعات مربوط به تحریک چاه
7-8- مطالعات مربوط به اجرای فرآیند شکافت هیدرولیکی و انتخاب چاه کاندید
7-9- مطالعات مربوط به تزریق گاز جهت افزایش بازیافت و یکپارچگی پوش سنگ
7-10- مطالعات مربوط به مکان‌یابی ذخیره‌سازی گاز
7-11- مطالعات مربوط به انتخاب سرمته حفاری
7-12- ارزیابی نوین مخازن با روش پایشگری ناحیه‌ای مخزن
7-13- مدل‌سازی سریع ژئومكانیكی
7-14- تغییرات سطح زمین ناشی از تغییرات سیال مخزن
7-15- برداشت‌های ریزلرزه‌ای ـ كنترلی بر سلامتی مخزن
 
فصل هشتم: کاربرد ژئوفیزیک در کاوش های صحرایی ژئوتکنیک
8-1- هدف از کاوش‌های صحرایی
8-2- اهمیت کاوش‌های صحرایی
8-3- بازدید صحرایی
8-4- برنامه کاوش صحرایی
8-5- جایگاه و نقش مطالعات ژئوفیزیک
8-6- ترتیب و توالی فعالیت‌ها در کاوش صحرایی
8-7- کاربرد روش‌های ژئوفیزیک در ژئوتکنیک
8-8- مزایای روش‌های ژئوفیزیک
8-9- معایب روش‌های ژئوفیزیک
8-10- بررسی‌های ژئوتکنیک
 
مراجع

دکتر علیرضا حاجیان 

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌‌آباد می‌‌باشد. ایشان دارای مدرک دکتری تخصصی ژئوفیزیک بوده و تاکنون بیش از ده‌‌ها مقاله ISI و ISC در ژورنال‌‌های معتبر، 75 مقاله در کنفرانس‌‌های ملی و بین‌‌المللی، تدریس 21 کارگاه آموزشی تخصصی در دانشگاه و صنعت، هدایت پایان‌‌نامه‌‌های ارشد در موضوعات میان رشته‌‌ای نظیر مهندسی عمران- ژئوتکنیک، مهندسی اکتشاف نفت، زمین‌‌شناسی نفت و ژئوفیزیک و بیش از 4 ثبت اختراع داشته و جوایز متعددی را در زمینه‌‌های پژوهشی اخذ نموده که از آن جمله می‌‌توان به: افتخار دریافت تقدیرنامه از معاون پژوهشی بعثه مقام معظم رهبری 1389، مدال طلای مسابقات بین‌‌المللی اختراعات 2014 شیراز، کسب جایزه طرح برتر در جشنواره ملی ایده‌‌های نو و کارآفرین اصفهان 1389، رتبه دوم پژوهشگر برتر در بین دانشگاه‌‌های آزاد منطقه چهار کشور 1388، نماینده انجمن سیستمهای فازی ایران در دانشگاه آزاد واحد نجف‌‌آباد از سال 1389 تاکنون، رتبه دوم مسابقات ملی موشك‌‌های آبی 1392 به عنوان استاد راهنمای تیم، اخذ پذیرش بیش از چهار طرح کارآفرینی در مرحله اول مسابقات ملی کارآفرینی شیخ‌‌بهایی 1389، عضو افتخاری بخش اساتید انجمن زمین‌‌شناسی آمریكا 2012‌‌، عضو انجمن مهندسی نفت آمریکا SPE از سال 2008 تا 2011 و دریافت گواهی سطح بالای دانشجویان همکار دوره دکتری از دانشگاه کیل انگلستان اشاره نمود. وی در سال‌‌های 2010 و 2011 برای دو سال متوالی به عنوان Chairman Session در کنفرانس بین‌‌المللی انجمن علوم زمین آسیا ـ اقیانوسیه AOGS به ترتیب درکشورهای کره جنوبی و تایوان و نیز داور ژورنال‌های تخصصی در زمینه ژئوفیزیک شامل:
& Engineering Geophysics Environmental (ISI) در آمریكا در سال 2014، داور African Journal of Geosciences (ISI) درسال 2015 و داور نشریه  Physics of the Earth& Space در سال 2013 انتخاب شد. ایشان از مبدعان کاربرد روش‌‌های عصبی ـ فازی در میکروگراویمتری می‌‌باشند. پروفسور پیتر استایلز درکتاب معروف خود با نام Environmental Geophysics از دکتر حاجیان به عنوان بنیانگذار استفاده از روش‌‌های نوین عصبی فازی در گرانی‌‌سنجی یاد نموده است. شایان ذکر است ایشان تاکنون بیش از سه طرح پژوهشی را در زمینه ژئوفیزیک مهندسی به اتمام رسانده و از اواسط سال 93 تاکنون نیز در طرح ملی بهینه‌‌سازی تولید و ازدیاد برداشت مخازن نفت که بین دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت نفت به مرحله اجرایی قرارداد پژوهشی وارد شده است به عنوان عضو شورای راهبری طرح، عضو کارگروه علوم زمین ـ ژئوفیزیک و نیز مسئول هماهنگ‌کننده اجرایی طرح، همکاری دارند.
پیشگفتار
ژئوفیزیک مهندسی یا Engineering Geophysics یکی از پرکاربردترین گرایش‌‌های ژئوفیزیک است که متأسفانه حتی در برخی محیط‌‌های آکادمیک میهن‌‌مان نیز آشنایی و شناخت درستی از این گرایش بین چند رشته‌‌ای یا چند نظمی (Multi-interdisciplinary) وجود ندارد. بیشتر افراد به خصوص از رشته‌‌های دیگر اطلاعات کمی درخصوص این شاخه از علم فیزیک زمین (ژئوفیزیک) دارند، به گونه‌‌ای که ژئوفیزیک را صرفاً به عنوان بخشی از علوم پایه که بیشتر دارای جنبه نظری و بدون کاربردهای مهندسی است، می‌‌شناسند حال آن که ژئوفیزیک کاربردی (Applied Geophysics)  دارای شاخه‌‌ای به نام ژئوفیزیک مهندسی با کاربردهای متنوعی در رشته‌‌های مهندسی به خصوص مهندسی عمران در گرایش‌‌های ژئوتکنیک و مهندسی زلزله می‌‌باشد و البته در سایر شاخه‌‌های مهندسی نظیر مهندسی معدن‌‌، مهندسی نفت و مهندسی محیط‌‌زیست کاربردهای زیادی از آن وجود دارد. این موضوع دلیل اصلی و مشوق مهمی برای مؤلف در نگارش این کتاب بوده است تا خوانندگان را با کاربردهای مختلف ژئوفیزیک مهندسی آشنا سازد و علاوه بر آن، نگرش برخی افراد که تنها ژئوفیزیک را به عنوان ژئوفیزیک محض یاGeophysics)  (Pure می‌‌شناسند، اصلاح بخشد. 
اهمیت این شاخه از ژئوفیزیک به حدی است که در حال حاضر ژورنال‌‌های معتبر و مهمی در سطح بین‌‌المللی در این میدان منتشر می‌‌شود، از آن جمله می‌‌توان به ژورنال Engineering Geophysics اشاره نمود که دارای ضریب تأثیر (IF) بالایی در حوزه تخصصی علوم زمین می‌‌باشد و همه ساله در کشورهای پیشرفته جهان همایش‌‌های بین‌‌المللی معتبری در این زمینه برگزار می‌‌شود.
در اکتشافات ژئوفیزیک مهندسی، ارزیابی و اندازه‌‌گیری پارامترها و مشخصه‌‌های فیزیکی زمین (توده خاک و سنگ) مورد توجه می‌‌باشد. این مشخصه‌‌ها نهایتاً در شناسایی خصوصیات زیر سطحی و شناخت عوامل فنی در گستره‌‌های اصلی مهندسی ژئوتکنیک، شناسایی محیط طبیعی و محیط‌‌زیست زیرزمینی، بررسی‌‌های زمین‌‌شناسی مهندسی، آب‌‌های زیرزمینی، باستان‌‌شناسی و... در پروژه‌‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. به عنوان مثال در مهندسی زلزله، بحث زلزله‌‌شناسی و شناخت زلزله‌‌های منطقه مورد نظر نظیر بیشینه شتاب لرزه‌‌ای، بزرگای امواج، فراوانی لرزه‌‌ها، عمق زلزله، کانون زلزله و شدت زلزله و... یکی از پایه‌‌های اساسی و اصلی جهت طراحی سازه‌‌های مقاوم در برابر زلزله می‌‌باشد زیرا بدون داشتن شناخت لرزه‌‌ای از ساختگاه سازه ـ و در واقع لایه‌‌های زیرزمینی که پی ساختمان‌‌ها و سازه‌‌ها برآن استوار می‌‌گردد ـ این امکان وجود نخواهد داشت و یا در مهندسی ژئوتکنیک در مراحل ابتدایی طراحی سدها، تونل‌‌ها، پیاده‌‌سازی سازه‌‌های سنگین نظیر تجهیزات پالایشگاه‌‌های نفت و سازه‌‌های حساس نظیر نیروگاه‌‌های برق و نیروگاه‌‌های هسته‌‌ای، و به طور کلی در مهندسی خاک و پی، ژئوفیزیک مهندسی به عنوان تکمیل‌‌کننده و در کنار این روش‌‌ها به ویژه در عملیات صحرایی کاربرد وسیعی یافته است. 
در مهندسی ژئوتکنیک بیشتر از گمانه‌‌ها و حفاری‌‌ها برای کسب اطلاعات از زیرزمین استفاده می‌‌شود و از آن‌‌جا که امکان حفاری کلیه نقاط روی زمین عملاً امری ناممکن و کاملاً غیراقتصادی است، نیاز به روش‌‌های غیرمستقیم و بدون نیاز به حفاری است که در این خصوص روش‌‌های ژئوفیزیکی برترین و مورد تأییدترین روش محسوب می‌‌شود. در ژئوفیزیک مهندسی از وجود تغییرات در سیگنالهای ژئوفیزیکی که در سطح زمین برداشت می‌‌گردد پی به پارامترهای فیزیکی لایه‌‌های زیرزمینی خاک می‌‌برند. در واقع روند کاری یک مهندس ژئوتکنیک مشابه روند کاری پزشکی است که برای تشخیص بیماری شخص نیازمند به جراحی باز و مشاهده مستقیم عارضه بدنی در محل مورد نظر درون بدن وی است، در صورتی که مهندس ژئوفیزیک نظیر پزشکی است که از روی سیگنال‌‌هایی نظیر ضربان قلب، سیگنال امواج مغز، سونوگرافی یا MRI بدون نیاز به جراحی باز به بررسی درون بدن بیمار می‌‌پردازد. البته باید اذعان کرد که دقت روش‌‌های ژئوتکنیکی به دلیل مشاهده یا برداشت‌‌های مستقیم نسبت به روش‌‌های ژئوفیزیکی بالاتر است ولی در عین حال روش‌‌های ژئوفیزیکی مکمل روشهای ژئوتکنیکی هستند و معمولاً در کنار هم و در تکمیل یکدیگر به کار می‌‌روند به خصوص در برآورد خواص فیزیکی خاک در فاصله بین دو حفاری متوالی که می‌‌تواند دربرگیرنده تغییرات غیرقابل ردیابی به وسیله الگوریتم‌‌هایی نظیر درون‌‌یابی پارامترهای ژئوتکنیکی باشد.
در نگارش این کتاب تا حدامکان سعی شده، کلیه فصل‌‌ها به دور از هرگونه روابط پیچیده ریاضی و به صورت کاربردی و عملی به همراه مثال‌‌های جذاب باشد. علاوه بر این در هر فصل تا جایی که مقدور بوده، شرحی از دستگاه‌‌ها و تجهیزات مربوطه ارائه شده است تا خوانندگان به خصوص دانشجویان تحصیلات تکمیلی را با ساختار و نحوه عملکرد آنها آشنا ساخته و مشوقی برای انجام عملیات فیلد توسط آنها باشد. در هر فصل ابتدا یکی از روشهای منتخب ژئوفیزیک مهندسی به طور مجزا و کاربردی شرح داده شده و در ادامه مثال‌‌های کاربردی که عملاً توسط محققان و مهندسان مختلف انجام پذیرفته است، مورد بررسی قرار گرفته است.
این کتاب می‌‌تواند برای کلیه دانشجویان علاقه‌‌مند به خصوص دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته‌‌های مختلف نظیر مهندسی عمران (ژئوتکنیک، مهندسی زلزله)، مهندسی معدن (اکتشافات معدنی)، مهندسی محیط‌‌زیست (بررسی انواع آلودگی‌‌های زیرزمینی)، مهندسی نفت (اکتشاف نفت، ازدیاد برداشت نفت، ذخیره‌‌سازی زیرزمینی نفت و گاز، ژئومکانیک نفت و زمین‌‌شناسی مهندسی) قابل استفاده باشد.
امیدوارم نگارش این کتاب گامی در راستای اعتلای سطح دانش علاقه‌‌مندان علوم زمین کاربردی و چند نظمی به خصوص ژئوفیزیک مهندسی باشد و با شناساندن توانایی‌‌ها و پتانسیل‌‌های این رشته به جامعه مهندسی کشور در اعتلا و رونق آن نقشی ـ هر چند کوچک ـ ایفا نماید.
در دوران تحصیل خود در رشته ژئوفیزیک و نیز در حین تألیف و نگارش کتاب از نظرات ارزشمند اساتید و همکاری دوستان زیادی بهره جستم که جا دارد از آنها به خصوص استاد عزیزم جناب آقای پروفسور حسین زمردیان استاد محترم گروه ژئوفیزیک دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات که هم در دوره ارشد در دانشگاه تهران و هم در دوره دکتری در رشته ژئوفیزیک در محضرشان افتخار تلمذ داشتم و مفاهیم پایه و پیشرفته گرانی‌‌سنجی را نزد ایشان آموختم، جناب آقای دکتر وحید ابراهیم‌‌زاده اردستانی استاد محترم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که در مقطع ارشد نزد ایشان مفتخر به آموختن بودم و مشوق بنده در استفاده از شبکه‌‌های عصبی در گرانی‌‌سنجی بودند، مرحوم پروفسور ولی‌‌اله طحانی استاد محترم دانشگاه صنعتی اصفهان و از شاگردان پروفسورزاده بیانگذار منطق فازی در جهان، که بنده در مقطع کارشناسی مهندسی کنترل افتخار شاگردیشان را داشتم و به من سیستم‌‌های کنترل فازی را آموختند، مرحوم مغفور جناب آقای پروفسور کارولوکس استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه تهران که در مقطع ارشد نزد ایشان با سیستم‌‌های فازی و تفکر فازی عمیق‌‌تر آشنا شده و افتخار شاگردیشان را در رساله دکتری داشتم و در زمینه اخلاق مهندسی و مهندسی اخلاق، پژوهش‌‌های کاربردی چند نظمی و بسط و توسعه تفکر فازی در صنعت و زندگی از محضرشان پندها گرفتم، جناب آقای پروفسور پیتر استایلز استاد محترم دانشگاه کیل انگلستان که همواره از راهنمایی‌‌های بی‌‌دریغ و همکاری‌‌های بین‌‌المللی ایشان چه در دوران دکتری و چه پس از آن برخوردار بوده‌‌ام، دوست گرامی جناب آقای دکتر نوید امینی استادیار محترم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که در مقاطع ارشد و دکتری افتخار هم‌‌نشینی و هم‌‌اندیشی با ایشان را داشته‌‌ام و به طور ویژه از راهنمایی‌‌های کلیدی و دلسوزانه، دلگرمی‌‌ها وتشویق‌‌های پرمهر استاد بزرگوار جناب آقای پروفسور ابراهیم واشقانی فراهانی استاد محترم دانشگاه تربیت مدرس که نه تنها همواره امیدبخش و الهام‌‌بخش بنده در پیمودن مسیر پژوهش و فناوری بوده‌‌اند، بلکه از محضر ایشان درس‌‌های مفید بسیار زیادی در زندگی آموختم و حقیقتاً با روحیه انرژی‌‌بخش و تواضع علمی‌‌شان همواره بارقه‌‌های امید را در وجودم پرفروغ فرمودند، نهایت قدردانی و سپاس را داشته باشم و نیز تشکر ویژه و قدردانی از جناب آقای دکتر داود ثمری دانشیار محترم دانشگاه آزاد واحد کرج دارم که همواره با آغوش باز همراهی و راهنمایی‌‌ام کرده‌‌اند. همچنین بر خود لازم می‌‌دانم از دانشجویان فعال دانشکده مهندسی عمران مقطع ارشد مهندسی ژئوتکنیک در واحد نجف‌‌آباد که با پرسش‌‌ها و کنجکاوی‌‌های عمیق‌‌شان در دوران تدریس دروس زمین‌‌شناسی مهندسی پیشرفته و آبهای زیرزمینی در ارتقای مثال‌‌های کاربردی این کتاب نقش داشته‌‌اند، از زحمات ارزنده جناب آقای مهندس پوریا جندقیان در تهیه و اسکن برخی شکل‌‌ها و جدول‌‌ها و ارتباط ایشان با صنعت، و نیز کلیه دست اندرکاران انتشارات ارکان دانش از جمله آقای مهندس ترابیان ریاست محترم و خانم مختاری مدیر داخلی انتشارات ارکان‌‌دانش و همچنین سرکار خانم‌‌ها فاطمه چلمقانی که ادیت و
صفحه‌‌آرایی کتاب را به عهده داشتند و نفیسه اورک شیرانی به خاطر طراحی روی جلد کتاب تشکر و قدردانی نمایم.
در پایان برخود لازم می‌‌دانم از همسرم و دخترم به خاطر صبوری‌‌ها و بردباری‌‌هایشان و این که وقت‌‌های طلایی بیشتر بودن در کنارشان را صرف نگارش و تهیه این کتاب نموده‌ام، کمال تشکر را داشته باشم و همچنین با خضوع بر دستان پرمهر پدر و مادر گرامی‌ام ـ که همواره دعای خیرشان منشاء برکات بی‌نظیری در زندگی‌ام بوده است ـ بوسه زده و برایشان از درگاه هستی‌‌بخش لطیف، آرزوی صحت، سلامتی و شادکامی روزافزون دارم.
از خوانندگان گرامی خواهشمند است نظرات و پیشنهادات ارزنده خود را درباره این کتاب به آدرس رایانامه مؤلف ارسال دارند تا در تجدید چاپ یا ویراست‌‌های آینده مدنظر قرار گیرد.
 
دکتر علیرضا حاجیان
پاییز 1394
a.hajian@iaun.ac.ir