فنون آماری ارتقاء کیفیت

پيشگفتار مؤلف (چاپ نهم کتاب در سال 1394)

کتاب حاضر قبلاً تحت عنوان کنترل کيفيت آماري نامگذاري شده بود. عنوان کنوني آن بهبود کيفيت است که در مقايسه با کنترل کيفيت، تاکيد بر بهبود آن دارد. در سال 1997 انجمن آمريکا براي کنترل کيفيت (ASQC) نامش را به انجمن آمريکا براي بهبود کيفيت تغيير داد و به همین دلیل نام کتاب تغییر کرد. کتاب با هدف تاکيد بر مباحث کمّي بهبود کيفيت بازنويسي و اصلاح گرديد. فصول مرتبط با "بنگاه ‌هاي ناب"، "شش سيگما"، "طراحي آزمايش ‌ها" و "مهندسي کيفيت تاگوچی" به کتاب قبلي اضافه شد. به غير از اين تغييرات مطالب بنيادي بهبود کيفيت آماري هم پوشش داده شد. در بخش کاربردي کتاب روش‌ های ابتکاری تجربی بر مبناي داده‌ هاي واقعي در کل کتاب مدنظر بوده است.

نظريه ‌هاي کاملي از اصول کنترل کيفيت براي حصول اطمينان از اين که خواننده درک پيشرفته ‌اي از موضوع داشته باشد و همچنین در استفاده از احتمال و فنون آماري از روش ‌هاي ساده و در قالب جداول و نمودارها ارائه شده است. اين کتاب نيازهاي تدريس در دوره ‌هاي مرتبط با دانشجويان مهندسي، تکنولوژي، توليد در دانشگاه ‌ها و در موسسات تکنولوژي را فراهم کرده است. این کتاب مي ‌تواند هم در سطح کارشناسي ارشد مديريت و مديريت صنعتي و هم در سطح کارشناسي تدريس شود و مطالب کافي در حد دو ترم دانشگاهي دارد. هم چنین موسسات حرفه‌ اي، سازمان ‌هاي صنعتي و مديران صنعتي نيز می ‌توانند از اين کتاب براي آموزش و دستورالعمل‌ هاي توليد استفاده کنند. به علاوه در زمينه ‌هاي بازرسي کيفيت، بازاريابي خريد و طراحي مي ‌تواند راهنماي آموزش نيروي انساني سازمان ‌ها باشد.

بهبود کيفيت با فصلي درباره موضوع ابزارهاي بهبود کيفي شروع شده است که به دنبال آن مفاهيم بنيادي معرفي شده ‌اند. خواننده درمي ‌يابد که قبل از پرداختن به فصول آماري، لازم است فصل اول در مورد معرفي بهبود کيفيت را به خوبي ياد بگيرد.

کتاب بهبود کيفيت با فصلي در مورد ابزار بهبود کيفيت شروع شده است. در دنبال آن، شرح دو فصل بنگاه ‌هاي ناب و شش سيگما آمده است. خواننده متوجه مي‌ شود که سه فصل اول مطالب جامعي دربردارد و بعد از آن وارد فصول مرتبط با فنون آماري کنترل و بهبود کيفيت مي ‌شود. فصول مرتبط با فنون آماري عبارت است از آمار پايه، نمودارهاي کنترل متغيرها و کنترل آماري فرايندها (SPC)، احتمال پايه و نمودارهاي کنترل صفات (ويژگي ‌ها). آخرين فصول نمونه ‌گيري قابل قبول شاملِ پايايي (قابليت اعتماد)، مديريت ابزارهاي برنامه‌ ريزي، طراحي آزمايش ‌ها و مهندسي کيفيت تاگوچي است.

مؤلف

دیل اچ بستر فیلد

پیشگفتار مترجم

در این کتاب توصیه ‌ای از دکتر دمینگ از نوابغ جهانی علم فنون آماری ارتقاء و مدیریت کیفیت نقل گردیده است، به این شرح:

"هیچ بانکی نباید به یک بنگاه تولیدی یا خدماتی اعتبار یا وامی ارائه دهد، مگر اطمینان حاصل کند که فرایندهای کلیدی تولیدی در کنترل آماری است."

منظور از "کنترل آماری" به کارگیری فنون علم نمونه ‌گیری است که در فصول 6، 7 و 8 کتاب  آمده است. مادامی که این قواعد علمی و فنی در خدمت کنترل فرایندهای تولید نباشد، بنگاه ‌های تولیدی در تامین خواست و نیاز مشتریان عاجز خواهند بود و به دلیل ضایعات زیاد قیمت تمام شده محصولاتشان رقابتی نخواهد بود.

بعد از مطالعه دقیق کتاب متوجه شدم تجارب و دستاوردهای ژاپن، آمریکا و کشورهای پیشرفته، در چهل سال گذشته درباره مدیریت و فنون ارتقاء کیفیت در بنگاه‌ های تولیدی و خدماتی با به کارگیری مثال‌ های کاربردی به خوبی تشریح شده است و جای خالی آن را در نظام آموزش عالی کشور به خوبی احساس کردم.

کاهش قیمت تمام شده محصول و خدمات در بنگاه‌ های تولیدی و خدماتی یکی از عوامل کلیدی برای دستیابی به مزیت رقابتی است. در این کتاب قواعد و فنون علم آمار برای افزایش بهره ‌وری، کاهش قیمت تمام شده محصولات و ارتقاء رضایت ‌مندی مشتریان به خوبی تشریح شده است.

این کتاب راهنمای خوبی برای مدیران، دانشجویان، محققین و اندیشمندان ایرانی در مورد تضمین کیفیت و خدمات است.

محققین مهندسی صنایع، مشاوران توسعه اقتصادی، علم آمار کاربردی،  مدیریت، مدیران صنایع و خدمات و مدیران تضمین کیفیت این کتاب را مفید تشخیص میدهند.

این کتاب پدیده ‌ای بی ‌نظیر از علم آمار کاربردی و کتاب درسی مناسب برای دروس "کنترل کیفیت آماری" و "مدیریت بهره‌ وری و ارتقاء کیفیت" در دوره‌ های ارشد دانشگاه است. توصیه می‌ شود نام درس "کنترل کیفیت آماری" در نظام آموزش عالی به درس "فنون آماری ارتقاء کیفیت" تغییر یابد.

ترجمه کتاب به صورت آزاد انجام شده، و در مواردی با استفاده از تجارب و دانش خود تغییراتی داده شده که برای مخاطب ایرانی مفید و قابل درک باشد. به همین دلیل برای حفظ امانت‌داری  عنوان ترجمه و تالیف برای این اثر شایسته است.

در خاتمه لازم می‌ دانم از مدیریت محترم انتشارات ارکان‌دانش جناب آقای مهندس ترابیان که چاپ و نشر این کتاب را بعهده گرفتند، همچنین کادر انتشارات، سرکار خانم نسرین مختاری مدیر داخلی انتشارات به خاطر هماهنگی ‌های مراحل تهیه و چاپ کتاب و بازنگری نهایی متن و سرکار خانم فاطمه چلمغانی که زحمت صفحه ‌آرایی و ادیت متن را به عهده داشتند و سرکار خانم حمیده ختمی ‌پناهی به خاطر طراحی جلد کتاب کمال تشکر را داشته باشم.

fattah.mikaeili@gmail.com

فتاح ميکائيلي

زمستان 1399

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                     صفحه

فصل اول: پیشرفت در کیفیت

مقدمه    

ابزارهای ارتقاء کیفیت         

FMEA  

تابع تصمیم‌ گیری درباره کیفیت QFD

ISO 9000          

ISO 14000        

محک ‌زنی           

TPM    

کیفیت به کمک طراحی      

مسئولیت محصولات           

تکنولوژی اطلاعات 

برنامه ‌های کامپیوتری         

تمرین ­های فصل اول          

فصل دوم: بنگاه ‌های ناب

مقدمه    

مرور تاریخی        

اصول ناب           

ضایعات  

انواع ضایعات        

سامان دادن محل کار         

مفهوم جریان کار   

کنترل موجودی    

مدیریت بصری     

کایزن    

جریان ارزش        

نقشه جریان ارزش 

اجرای ناب           

مزایای بنگاه ناب   

معرفی اجمالی سیستم حسابداری تویوتا           

تمرین‌های فصل دوم          

فصل سوم: مقدمه ‌ای بر مفاهیم شش سیگما

مقدمه    

مرور تاریخی        

بحث آماری شش سیگما      

روش ‌شناسی بهبود

بیان مسئله         

فاز اول: خواست مشتری      

فاز دوم: اندازه ‌گیری           

فاز سوم: تحلیل    

فاز چهارم: ارتقاء کیفیت       

فاز پنجم: کنترل   

ملاحظات بیشتر    

تمرین ‌های فصل سوم         

فصل چهارم: کنترل آماری فرآیند (SPC) 

مقدمه    

نمودار پاریتو        

نمودار علت و معلول           

برگه گردآوری داده

نمودار جریان فرآیند          

نمودار پراکنش     

بافت نگار (هیستوگرام)

نمودارهای کنترل  

نمودارهای گردش  

برنامه رایانه‌ای      

تمرین‌های فصل چهارم       

فصل پنجم: اصول در آمار

مقدمه    

آمار چیست؟

محاسبات مرتبط با داده‌ ها   

تفسیر داده ‌ها       

توزیع فراوانی (برای داده ‌های گروه‌ بندی نشده)  

داده‌های گروه ‌بندی شده     

ویژگی ‌های شکل یک توزیع فراوانی    

تحلیل یک بافت نگار

شاخص‌ های تمایل به مرکز

مثال 5-1           

مثال 5-2           

مثال 5-3           

میانه     

محاسبه میانه برای داده ‌های گروه‌ بندی نشده   

محاسبه میانه برای داده‌ های گروه‌ بندی شده

مد        

روابط بین شاخص ‌های مرکز داده ‌ها   

معیارهای پراکندگی           

دامنه     

مثال 5-4           

انحراف معیار

مثال 5-5           

مثال 5-6           

روابط بین شاخص‌ های پراکندگی

معیارهای دیگر     

مثال 5-7           

کشیدگی

مثال 5-8           

ضریب تغییرات

مثال 5-9           

مفهوم جامعه و نمونه          

منحنی نرمال       

رابطه بین میانگین و انحراف معیار توزیع نرمال  

کاربرد    

مثال 5-10         

مثال 5-11         

مثال 5-12         

مثال 5-13         

آزمون نرمال بودن 

روش بافت نگار     

چولگی و کشیدگی

نمودار احتمال      

روش خی دو برای آزمون نرمال بودن   

نمودار پراکنش یک رابطه خطی         

مثال 5-14         

برنامه ‌های کامپیوتری         

تمرین‌ های فصل پنجم       

فصل ششم: نمودارهای کنترل متغیرها

مقدمه    

واریانس  

روش نمودار کنترل

اهداف نمودارهای کنترل برای یک متغیر          

فنون نمودار کنترل

انتخاب مشخصه کیفی        

انتخاب زیرگروه ‌های عقلایی 

گرد‌آوری داده       

تعیین خط مرکزی به طور موقت و حدود کنترل 

مثال 6-1           

بازبینی ساخت خط مرکزی و حدود کنترل        

مثال 6-2           

مثال 6-3           

تحقق اهداف        

نمودار کنترل انحراف معیار نمونه       

مثال 6-4           

فرآیند خارج از کنترل         

تحلیل وضعیت خارج از کنترل          

مشخصات           

قضیه حد مرکزی  

حدود کنترل و مشخصات    

قابلیت فرآیند و تلرانس       

مثال 6-5           

قابلیت فرآیند      

مثال 6-6           

مثال 6-7           

مثال 6-8           

مثال 6-9           

دیگر نمودارهای کنترل       

نمودارهایی برای افزایش درک اپراتور   

نمودار برای اندازه متغیر زیرگروه        

نمودار گردش       

نمودار برای میانگین متحرک و دامنه متحرک    

نمودار برای میانه و دامنه     

نمودار برای مقادیر انفرادی جامعه       

نمودارهای با حدود غیر قابل قبول      

نمودارهای میانگین‌ متحرک وزنی نمایی           

مثال 6-10         

برنامه کامپیوتری   

تمرین‌های فصل ششم        

فصل هفتم: معرفی فنون بیشتر برای کنترل آماری فرآیند متغیرها

مقدمه    

فرآیندهای پیوسته و فله ‌ای  

فرآیند پیوسته      

نمودار گروهی

مثال 7-1           

فرآیندهای فله ‌ای  

نمودار فله ‌ای       

نمودار چندمتغیره  

فنون آماری کنترل برای گردش کوتاه  

مقدمه    

نمودار مشخصات   

نمودار انحراف ‌ها   

مثال 7-2           

مثال 7-3           

نمودارهای  و W  

مثال 7-4           

نمودارهای Z و MW           

مثال 7-5           

پیش‌کنترل         

نمودار درصد تحمل پیش کنترل        

کنترل وسیله اندازه ‌گیری    

ارزیابی   

برنامه کامپیوتری   

تمرین‌ های فصل هفتم        

فصل هشتم : نمودار کنترل ویژگی ‌ها

ویژگی ‌ها

محدودیت های نمودارهای کنترل متغیرها         

انواع نمودارهای ویژگی ‌ها     

نمودارهای کنترل برای عدم انطباق ‌ها 

اهداف    

مثال 8-1           

ساختن نمودارهای P برای حجم زیرگروه ثابت    

مثال 8-2           

پیشنهادهایی درباره نمودارP 

فنون ارائه           

ساخت نمودار-p  برای اندازه زیرگروه متغیر       

حداقل کردن تاثیر متغیر بودن حجم زیرگروه ‌ها 

نمودار تعداد مغایرت ‌ها       

مثال 8-3 طرح یک مشکل  

قابلیت فرآیند      

نمودارهای کنترل برای شمارش مغایرت‌ ها        

مقدمه    

اهداف    

ساخت نمودار C    

نمودار u: نموداری برای شمارش مغایرت‌ ها برای هر واحد  

نظرات نهائی        

یک سیستم رتبه ‌بندی کیفیت          

مقدمه    

دسته ‌بندی وضعیت عدم انطباق یا مغایرت ‌ها   

نمودار کنترل       

مثال 8-4           

برنامه ‌ی کامپیوتری           

تمرین ‌های فصل هشتم

ضمائم

ضمیمه 1: پاسخ تمرین ‌های منتخب

ضمیمه 2: جداول آماری

ضمیمه 3: منابع منتخب