طراحی فضای شهری دوستدار کودک : رویکرد نوین به مشارکت ذی نفعان

پیشگفتار:
«فضای شهری دوستدارکودک» بخشی از شهر است که بسترساز حضور کودکان و تعاملات اجتماعی اقشار مختلف جامعه است زیرا فضایی که برای حضور کودکان ایمن، سالم، سرزنده و امن طراحی شود، می‌تواند برای تمام اقشار جامعه مناسب بوده و پاسخگوی نیاز طیف گسترده‌ای از شهروندان باشد حضور این شهروندان کوچک در فضای شهری، به زندگی شهرنشینان سرزندگی و پویایی می‌بخشد زیرا با هیاهوی حضور کودکان، دیگر افراد حاضر در فضای شهری نیز شاداب شده و به تحرک و فعالیت واداشته می‌شوند
كودكان سرمايه‌هاي يك جامعه هستند و با توجه به شرايط سني و زيستي‌شان، محيط زندگي اجتماعي براي آنها نقش پررنگي دارد امروزه گسترش فناوري‌هاي رسانه‌اي، زندگي کودکان را دچار پيچيدگي خاصي كرده و ماهيت این دوران را تغيير داده است این امر سبب شده که برنامه‌‌ريزي براي فضاي زندگي آنان ملزم به درك همه جانبه و شناخت دقيق نيازها و وضعيت محلي آنها باشد به همین منظور یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های شهر دوستدار کودک، ایجاد بستری برای مشاركت کودکان به عنوان یکی ازگروه‌های ذي‌نفع در طراحی شهر است تا به آنها فرصت ‌دهد با همکاری طراحان، مهندسان، مدیران و فعالان حوزه اجتماعی کودک؛ در تصمیم‌گیری برای شهر اثرگذار باشند و از این طریق نيازها و خواسته‌هاي کودکانه‌شان را به بزرگسالان انتقال دهند
با پذیرفتن این اصل که فضای شهری دوستدار کودک، برای تمام اقشار جامعه مناسب و قابل استفاده خواهد بود، در این پژوهش فرایند مشارکتی با رویکردی نوین در همکاری ذی‌نفعان تعریف شده است تا همکاری همه‌ی گروه‌های ذی‌نفع(بزرگسالان و کودکان) برای طراحی فضای شهری کودک‌محور محقق شود هدف از طراحی فضای کودک‌محور، ایجاد فضای شهری دوستدارکودک در مرکز شهر سده‌لنجان بوده است که بتواند پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی کودکان و بزرگسالان باشد
کتاب پیش‌‌رو شامل شش فصل است در فصل اول با مرور حقوق شهروندی کودک و مبانی شهر دوستدار کودک، بستر برنامه‌ریزی برای مشارکت کودکان در طراحی فضاهای شهری بررسی شده است

فصل دوم، به تجارب عملی که از مشارکتِ همکارانه کودکان در باز طراحی و مناسب‌سازی شهرهای دوستدارکودک وجود دارد، توجه شده و سپس اصول مشارکت و فرایند عملی در این تجارب موفق استخراج شده است تا انگاره‌ای برای الگوسازی فرایند مشارکتی در ایران باشد در فصل سوم کتاب با توجه به آموزه‌های پیشینه‌ی نظری مشارکت کودکان و تجارب عملی، تلاش شده است تا فرایند عملیاتی برای مشارکت همکارانهِ‌کودکان در گروه طراحان بزرگسال، الگوسازی شود و متناسب با جامعه مورد نظر در شهر سده‌لنجان، بومی‌‌‌سازی گردد در فصل چهارم، رهیافت مشارکتی ذی‌نفعان مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است
در این پژوهش با توجه به مرور اندیشه‌های نظری روان‌شناسیِ کودک، کودکان 8 تا 12 ساله به عنوان همکاران گروه طراحی انتخاب شده‌اند کودکان در این سن، از نظر شخصیتی آموزش‌پذیر، متعهد، مسئولیت‌پذیرو خلاق هستند و به لحاظ موقعیت اجتماعی در جایگاهی قرار دارند که می‌توانند به عنوان اصلی‌ترین گروه ذی‌نفع در طراحی فضای شهری دوستدار کودک، ایفای نقش کنند آنان در این مقطع سنی، تجارب جدیدی از حضور در فضای شهری و کشف محیط پیرامون دارند و می‌توانند در همراهی با گروه طراح، نتایج جدید و کارآمدی را برای گروه به ارمغان بیاورند از طرفی می‌توان انتظار داشت که تمرین مشارکت با این گروه کودکان، آنان را به سوی پذیرفتن مسئولیت شهروندی و مدنی‌تر شدن هدایت کند
پژوهش مشارکتِ همکارانه کودکان برای طراحی فضای شهری دوستدارکودک، در شهر سده‌‌‌‌‌‌لنجان از توابع شهرستان لنجان واقع در استان اصفهان انجام شده است شهر سده لنجان با مساحتی معادل 223 هکتار و جمعیتی حدود 20000 نفر در فاصله 50 کیلومتری جنوب غرب اصفهان قرارگرفته و از سال 1362 با تأسیس شهرداری در قالب شهرهای تولیدی ـ کشاورزی فعالیت کرده ‌است در این شهر شهروندانی متعهد و مسئول زندگی می‌کنند و بافت اجتماعی شهر، مشارکت‌پذیر است کودکان نیز در فضای شهری و محیط اجتماعی، فعالیت‌های شاخصی دارند
در این پژوهش تلاش شده ‌است با بهره‌گیری از ظرفیت اجتماعی شهر سده‌لنجان، نمونه‌ای از مشارکت همکارانه‌ی ذی‌نفعان با رویکرد برنامه‌ریزی و طراحی راهبردی با همکاری شهرداری و شورای شهر سده‌لنجان اجرا شود این فرایند در دو مرحله اصلی تعریف شده است
در مرحله‌ی اول نظرگروه‌های ذی‌نفع شامل؛ بزرگسالان (ساکنان، مدیران، کانون‌های فعال شهری، مدارس، متخصصان، فرهیختگان شهر، مدیریت شهری) و کودکان در گروه سنی 8 تا 12 سال پیرامون امکانات و مشکلات شهر جمع‌آوری شده و با انتخاب مرکز شهر به عنوان محدوده طراحی، برای ایجاد فضای شهری دوستدار کودک پیشنهاداتی ارائه شده است در مرحله دوم با تشکیل گروه کودکانِ طراح از جامعه آماری کودکان 8 تا 12 ساله شهر به صورت داوطلبانه، طرح فضای شهری دوستدارکودک برای مرکز شهر سده‌لنجان پیشنهاد شده است
در فصل پایانی کتاب آموخته‌های فرایند مشارکت ذی‌نفعان برای طراحی فضای شهری دوستدارکودک، به صورت الگوی ساختار پیشنهادی مشارکت ارائه شده است به عبارتی در فرایند طراحی همکارانهِ‌کودکان و طراح، به شاخص‌های شهر دوستدار کودک به عنوان معیارهای مطلوبیت فضای شهری کودک‌محور توجه شده و ایده‌ها و انگاره‌های پیشنهادی کودکان در فرایند گفت‌ وگوی کودکان با بزرگسالان تعدیل شده است در پایان نگارنده تلاش کرده است که ایده‌های کودکان را به زبان طراحی شهری ترجمه کند و راهکارهای پیشنهادی را برای فرایند ‌طراحی مشارکتی کودکان ارائه دهد
کلام آخر،
با سپاس فراوان از استاد بزرگوار، جناب آقای دکتر سیّد محسن حبیبی که در واژه واژه این پژوهش مرا راهنما بوده‌‌اند و با قدردانی از همراهان؛ سرکار خانم مرضیه فرّخی، سرکار خانم مژگان سلیمانی، جناب آقای مهندس بهروز نصرآزادانی، جناب آقای مهندس آرش حاج‌رسولی، جناب آقای مهندس احسان مالکی‌پور و مجموعه کارکنان شهرداری سده‌لنجان که در اجرای فرایند مشارکتی کودکان، همکاری کرده‌اند 
شهره عّزتیان
کارشناس ارشد طراحی شهری
دانشگاه تهران
بهار 1395

فصل اول: مشارکت کودکان در شهر دوستدار کودک
1- مقدمه
1-1- کودک در شهر
1-1-1- حقوق شهروندی کودک
1-2- مبانی شهر دوستدارکودک
1-2-1- چارچوب اجرایی شهر دوستدارکودک
1-2-2- شهردوستدار کودک در ایران
1-2-3- شاخص‌ها و معیارهای شهر دوستدارکودک
1-3- مشارکت کودکان، تعاریف و روش‌ها
1-3-1- مراحل و عرصه‌های مشارکت کودکان
1-3-2- مشارکت کودکان در شهرسازی ایران
 
فصل دوم: پیشینه نظری مشارکت کودکان در فرایند طراحی فضاهای شهری
2- مقدمه
2-1- پیش درآمدی بر حضور کودکان در فضای شهری
2-2- جایگاه حقوقی کودکان در جوامع دوستدار کودک
2-3- گفتمان در میان شهروندان کوچک با بزرگسالان
2-4- نهادینه‌سازی مشارکت همکارانه
2-5- پیشینه نظري مشارکت کودکان در ايران
2-6- راهبردهای عملیاتی منتج از پیشینه نظری مشارکت کودکان
 
فصل سوم: تجارب عملی مشارکت کودکان در طراحی فضاهای شهری
3- مقدمه
3-1- تجارب عملی مشارکت کودکان در طراحی فضاهای شهری در جهان
3-1-1- کارگاه‌آموزشی مشارکتِ همکارانه در واشنگتن
3-1-2- فرهنگ مشارکتی دوستانه درکالیفرنیا
3-2- تجارب عملی مشارکت کودکان در طراحی فضاهای شهری در ایران
3-2-1- شهر دوستدار کودک بم
3-2-2- محله دوستدار کودک در تهران
3-3- اصول پیشنهادی منتج از تجارب عملی جهان و ایران
 
فصل چهارم: عملیاتی‌سازی مشارکت کودکان
4- چارچوب نظری فرایند مشارکتی
4-1- الگوسازی فرایند مشارکتی
4-2- فرایند عملیاتی پژوهش
 
فصل پنجم: تحلیل فرایند رهیافت مشارکتی
5- مقدمه
5-1- تشریح الگوی مشارکت کودکان
5-2- آسیب‌شناسی شهر از نگاه کودکان، مشارکت سطح اول
5-3- امکان سنجی مرکز شهر توسط کودکان
5-4- مرکز شهر از نگاه کودکان
5-5- طراحی بدنه و نماسازی توسط کودکان
5-6- ایده‌پردازی و طراحی مرکز شهر توسط کودکان، مشارکت سطح دوم
 
فصل ششم: آموخته‌های فرایند مشارکتی کودکان
6- مقدمه
6-1- دستاوردهای فرایند مشارکتی ذی‌نفعان در شهر دوستدار کودک
منابع 
پیوست رنگی