اصول عملی پرورش و نگهداری مرغ بومی

فصل اول: شناخت برخی از اجزای تشکیل‌‌دهنده بدن مرغ و تخم‌‌مرغ 
برخی از قسمت‌‌های تشکیل‌‌دهنده بدن مرغ
پوست و پرها
استخوان‌‌ها
دستگاه تنفس
دستگاه ادراری
دستگاه گوارش
دستگاه تولیدمثل خروس
دستگاه تولیدمثل مرغ
نحوه تشکیل تخم‌‌مرغ
ساختمان تخم‌‌مرغ
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل اول
سؤالات خودآزمایی
 
فصل دوم: لوازم و پیش‌‌نیازهای پرورش مرغ بومی 
اهمیت پرورش و نگهداری مرغ بومی در روستاها
پرورش و نگهداری مرغ بومی را از کجا شروع کنیم؟
لوازم و امکانات مورد نیاز 
آشیانه یا لانه مرغ بومی چه شرایطی باید داشته باشد؟
احداث فضای باز(گردشگاه)
ایجاد جایگاه مناسب در شرایط روستایی
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل دوم
سؤالات خودآزمایی
 
فصل سوم: وسایل و ادوات مورد نیاز در آشیانه 
وسایل و امکانات مورد نیاز
آبخوری
دانخوری
چوب خواب
جعبه یا لانه تخم‌‌گذاری
لامپ روشنایی
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل سوم
سؤالات خودآزمایی
 
فصل چهارم: مدیریت پرورش و تغذیه نیمچه‌‌بومی 
نکات مورد توجه در تهیه جوجه یک روزه و نیمچه بومی
مرحله پرورش جوجه بومی
مهم‌‌ترین علل تلفات جوجه‌‌ها در سنین اولیه
پرورش و تغذیه نیمچه بومی
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل چهارم
سؤالات خودآزمایی
 
فصل پنجم: تغذیه مرغان بومی در طی دوره تخمگذاری 
تغذیه مرغ بومی
برخی نکات قابل توجه در تغذیه مرغان بومی
منابع غذایی مرغ بومی در شرایط طبیعی روستا
تغذیه و نگهداری مرغان بومی در فصول پاییز و زمستان
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل پنجم
سؤالات خودآزمایی
 
فصل ششم: تولید تخم‌‌مرغ و جوجه بومی 
روش‌‌های تولید تخم‌‌مرغ بومی به منظور عرضه به بازار
ذخیره موقت تخم‌‌مرغ‌‌های خوراکی
ضرورت وجود خروس در گله
کرچی در مرغ بومی
جوجه‌‌کشی تخم‌‌های نطفه‌‌دار
هم‌‌خونی و اهمیت آن در رشد و تولید مرغان بومی
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل ششم
سؤالات خودآزمایی
 
فصل هفتم : بهداشت مرغ بومی 
رعایت بهداشت و پیشگیری از بیماری‌‌ها
بهداشت آشیانه (جایگاه) 
بهداشت طیور
واکسیناسیون جوجه‌‌ها و مرغان بومی
انواع واکسن و روش‌‌های واکسیناسیون
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل هفتم
سؤالات خودآزمایی
 
فصل هشتم : بیماری‌‌های مرغ بومی 
آشنایی با برخی بیماری‌‌های مهم مرغان بومی
عفونت بندناف جوجه (ورم ناف)
برونشیت عفونی
بیماری تنفسی مزمن ماکیان(سی آر دی)
نیوکاسل
آنفلوآنزای مرغی
گامبورو
آبله
پاستورلوز (وبای طیور)
کلی باسیلوز
بیماری‌‌های انگلی
انگل‌‌های داخلی
بیماری انگل‌‌های داخلی
انگل‌‌های خارجی
آلودگی به شپش‌‌ها
آلودگی به کنه‌‌ها و جَرَب‌‌ها
کوکسیدیوز
بیرون‌‌زدگی کلوآک و رحم (پرولاپس)
خودخوری یا همدیگرخواری
عارضه تخم‌‌مرغ‌‌ خوری
مسمومیت غذایی
مسمومیت سموم قارچی
خلاصه و جمع‌‌بندی فصل هشتم
سؤالات خودآزمایی
 
واژه‌‌نامه توصیفی 
منابع و مآخذ 
مجموعه تصاویر آموزشی و تکمیلی کتاب

پیشگفتار مؤلفین
پرورش مرغ بومی در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد. براساس بررسی‌‌‌های کارشناسی و مدارک موجود، ایرانیان از حدود 1000 سال قبل از میلاد مسیح به پرورش مرغ و خروس می‌‌‌پرداختند. مرغ پرنده‌‌‌ای است که باقیمانده مواد غذایی با منشأ گیاهی و یا حیوانی با ارزش غذایی کم و یا حتی غیرقابل مصرف برای انسان را مصرف و در عوض گوشت و تخم‌‌‌مرغ که دارای ارزش غذایی بسیار بالایی برای انسان هستند را تولید می‌‌‌کنند. به همین دلیل چه بسا اگر پرورش مرغ در دنیا نبود جهان بیش از این دچار کمبود غذایی و قحطی می‌‌‌شد. بدین ترتیب تولیدات مرغان بومی نقش بسیار مهمی در بهبود وضعیت تغذیه و کاهش سوء تغذیه خانوارهای روستایی، شهری و بویژه خانواده‌‌‌های فقیر ایفا می‌‌‌کنند. به همین دلیل توجه ویژه مدیران و مسئولین امر، محققین و دست‌‌‌ اندرکاران بخش تولید به شناسایی، حفاظت و بهره برداری صحیح از توان بالقوه طیور بومی و در رأس آن مرغان بومی نیازی ضروری و اجتناب ناپذیر است. در این ارتباط بر اساس آخرین برآوردها، تخم مرغ تولیدی در مناطق روستایی ایران حدود 13 تا 15 درصد کل تخم مرغ تولیدی کشور را شامل می‌‌‌شود در حالیکه این رقم برای هند نزدیک به30 درصد می‌‌‌باشد. نکته قابل توجه اینکه در کشور فرانسه نیز با وجود صنعت مرغداری عظیم، در حدود 30 درصد محصول گوشت مرغ و تخم مرغ این کشور با روش سنتی تولید و به بازار عرضه می‌‌‌گردد.
در ایران نیز بیش از بیست وپنج سال است که فعالیت‌‌‌های گسترده‌‌‌ای در راستای حفظ ذخایر ژنتیکی، شناسایی و اصلاح نژاد مرغان بومی توسط وزارت جهاد کشاورزی بواسطه همکاری با مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی و همچنین تأسیس مراکز تکثیر و اصلاح نژاد مرغ بومی در حال انجام می‌‌‌باشد. در این راستا نیز تاکنون طرح‌‌‌های تحقیقاتی زیادی در راستای شناسایی احتیاجات و تعیین نیازهای غذایی مرغان بومی در شرایط سالن و همچنین ارزیابی عملکرد گله‌‌‌های اصلاح شده در مناطق روستایی توسط محققین مراکز تحقیقاتی وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بویژه مؤلفین کتاب حاضر انجام گرفته و در حال انجام می‌‌‌باشد. براساس مطالعات فوق به نظر می‌‌‌رسد دانش پرورش و نگهداری مرغان بومی برخاسته از تجربیات مردم مناطق روستایی و نیمه‌‌‌شهری بسیار متنوع می‌‌‌باشد. برای مثال در اغلب مناطق مورد مطالعه مشاهده گردید که پرورش‌‌‌دهندگان با مشکلات مختلفی از جمله بالا بودن تلفات در سنین اولیه پرورش، تولید کم تخم‌‌‌مرغ و تولید تخم‌‌‌مرغ‌‌‌های با پوسته معیوب و نازک مواجه بوده و در ارتباط با جنبه‌‌‌های مختلف مدیریت پرورش نیمچه‌‌‌ها و مرغان بومی شامل نیازهای پایه و اساسی، لانه یا جایگاه نگهداری، تغذیه، بهداشت و بیماری‌‌‌ها به آموزش و ارائه راهکارهای ساده و عملی نیاز دارند. بدین ترتیب کتاب حاضر با استفاده از منابع علمی مختلف از جمله کتب تخصصی، نشریات و مقالات ترویجی و همچنین نتایج حاصل از طرح‌‌‌های تحقیقاتی و مطالعاتی اجرا شده توسط مؤلفین به زبانی ساده و همراه با استفاده از تصاویر آموزشی تدوین گردید. امید است مجموعه حاضر برای دست اندرکاران و علاقمندان به پرورش مرغان بومی و خصوصاً روستائیان عزیز قابل استفاده بوده و متخصصین امر و صاحبنظران مربوطه نیز با نظرات و پیشنهادات سازنده خود ما را در تکمیل این مجموعه یاری نمایند.
در پایان از مسؤول محترم بخش تحقیقات علوم دامی مرکز تحقیقات اصفهان جناب آقای مهندس شهاب‌‌‌الدین مشرف به دلیل حمایت‌‌‌های بیدریغ و همچنین از معاونت محترم بهبود تولیدات دامی استان اصفهان به دلیل همکاری صمیمانه با مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان در راستای اجرای طرح های تحقیقاتی مختلف مرتبط با مرغان بومی و همچنین از مدیریت محترم انتشارات ارکان دانش جناب آقای مهندس ترابیان  و مدیر داخلی انتشارات سرکار خانم نسرین مختاری که در مراحل مختلف تدوین و چاپ و طراحی جلد  این کتاب زحمات زیادی را متحمل شدند و سایر همکاران تشکر و قدردانی می‌گردد.
علیرضا آذربایجانی- عباسعلی قیصری
مربی و استادیار پژوهشی
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان
دی ماه 1392